قنوت در نماز

قنوت ، در لغت به معناى اطاعت همراه با خضوع است . چنانكه خداوند خطاب به حضرت مریم مى فرماید: (یا مَرْیَمُ اقْنُتى لِرَبِّك )⁽³⁴³⁾
اما مراد از قنوت درنماز، همان دعائى است كه در ركعت دوّم هر نماز مى خوانیم . امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه (و تَبَتَّلْ اِلَیْهِ تَبْتیلاً)⁽³⁴⁴⁾ مى فرماید مراد از ((تبتّل )) آن است كه در نماز دستها را به دعا بلند كنیم .⁽³⁴⁵⁾ ((تبتّل )) در لغت بمعناى قطع امید از غیرخداست .⁽³⁴⁶⁾
قرآن كه به ما سفارش مى كند: (اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً)⁽³⁴⁷⁾ پروردگار خویش را در حال زارى و نهان بخوانید، یكى از نشانه هاى تضرّع و زارى بدرگاه الهى ، دست بلندكردن به دعاست .⁽³⁴⁸⁾ انسان فقیر دست خود را بسوى بى نیاز مطلق دراز مى كند و فقط از او مى خواهد و دل از غیر او مى شوید.
گرچه قنوت در نماز مستحب است ، اما به قدرى مورد توجه است كه امام رضا علیه السلام در نامه اى به ماءمون مى نویسند: قنوت یك سنّت واجب در تمام نمازهاى شبانه روزى است ⁽³⁴⁹⁾، كه البتّه مراد امام تاءكید بر اهمیت قنوت است . چنانكه اگر انسان آنرا قبل از ركوع فراموش كرد، مستحب است بعد از ركوع قضا نماید و اگر در سجده یادش آمد بعد از سلام آنرا قضا كند.
در آداب قنوت آمده است : دستها را تا برابر صورت بالا بیاورید، كف دستها رو به آسمان باشد، دو دست را كنار هم قرار دهید و بجز انگشت شصت ، باقى انگشتان را بهم بچسبانید. بهنگام خواندن دعا به كف دست خود نگاه كنید و دعا را بلند بخوانید، البتّه نه به حدّى كه امام جماعت آن را بشنود.⁽³⁵⁰⁾
قنوت ، دعاى خاصى ندارد و انسان مى تواند هر دعایى بخواند، چنانكه لازم هم نیست دعا به عربى باشد و مى توان در قنوت ، حاجات خود را به فارسى هم بیان كرد. البتّه روشن است كه دعاهاى قرآنى و یا دعاهائى كه معصومین علیهم السلام در قنوت خود مى خوانده اند از فضیلت و اولویّت خاصى برخوردارند.
قنوت نمازهاى مختلف
تعداد قنوت در نمازها یكسان نیست ، نمازهاى پنجگانه هركدام یك قنوت ، آنهم قبل از ركوع ركعت دوم دارند. اما نمازجمعه كه دو ركعت است دو قنوت دارد، یكى قبل از ركوع ركعت اوّل و یكى بعد از ركوع ركعت دوّم .
در نماز عید فطر و عید قربان كه دو ركعت است ، 9 قنوت مى خوانیم ، 5 قنوتِ پشت سرهم قبل از ركوع ركعت اوّل و 4 قنوت پشت سرهم در ركعت دوّم ، كه البتّه براى این قنوتها، دعاى خاصى وارد شده است .
حتى در نماز آیات كه دو ركعت است و در هر ركعت 5 ركوع دارد، مستحب است قبل از ركوعهاى دوم و چهارم و ششم و هشتم و دهم قنوت خوانده شود، گرچه یك قنوت قبل از ركوع دهم كافى است .
نماز وتر كه یك نماز یك ركعتى است و در پایان نماز شب خوانده مى شود، قنوتى طولانى دارد و دعاهاى بسیارى در آن وارد شده است ، از قبیل 70 مرتبه استغفار، 300 مرتبه ((اَلعَفوْ)) و دعا به چهل مؤ من .
نماز باران نیز همچون نماز عید، در ركعت اوّل 5 قنوت و در ركعت دوم چهار قنوت دارد.
به هرحال طول دادن قنوت مستحب است . ابوذر از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله پرسید: كدام نماز بهتر است ؟ حضرت فرمودند: نمازى كه قنوتش طولانى تر باشد و كسى كه قنوتش را طولانى تر بخواند در مواقف قیامت راحت تر است .⁽³⁵¹⁾
قنوت معصومین
ابن مسعود، دلیل مسلمان شدنش را مشاهده نماز سه نفرى پیامبراكرم و حضرت على و حضرت خدیجه و قنوت طولانى آنها مى داند.⁽³⁵²⁾
در سلامى كه در زیارت آل یس به حضرت مهدى عجل اللّه تعالى فرجه مى دهیم ، مى گوییم : ((اَلسَّلامُ عَلَیْك حینَ تُصَلّى وَ تَقْنُتْ)) سلام بر تو هنگامى كه به نماز و قنوت مى ایستى .
براى هر كدام از معصومین علیهم السلام دعاهایى طولانى در قنوت نقل شده كه فرصت نقل آنها نیست و جاى تعجب است كه چرا قنوت با این همه بركاتش در میان برادران اهل سنت تعطیل شده ، مگر حضرت على و خلفاى راشدین در نماز قنوت نمى خواندند؟
در قنوت فقط به فكر خود و حاجات خود نباشیم . از حضرت زهرا علیها السلام یاد بگیریم كه مى فرمود: ((اَلْجار ثُمَّ الدّار))⁽³⁵³⁾ ابتدا به فكر همسایه ات باش آنگاه خانواده خود. زیرا خداوند وعده فرموده است كسى كه براى دیگران دعا كند خداوند حاجات خود او را هم برآورده مى سازد. در قنوت علیه دشمنان دین دعا كنیم و پیروزى اسلام و مسلمین را از خدا بخواهیم . پیامبراكرم در قنوت خود گروهى را با نام و مشخصات نفرین مى كرد و حضرت على علیه السلام در قنوت نمازش ‍ به معاویه و عمروعاص لعن مى كرد.⁽³⁵⁴⁾ به هرحال تولّى و تبرّى جزء دین ، بلكه اساس دین ماست : ((هَل الدّین اِلا الْحُبّ وَالْبُغْض ))⁽³⁵⁵⁾